علمای بزرگ کرهرود
علمای بزرگ کرهرود
۱-- حاج شیخ محمد حسن اعلائی
۲-- آشیخ حاج حسین احمدی ملقب به علما
۳-- آشیخ عباس پیر ولی
۴-- حجت الاسلام و المسلمین مشایخی
۵-- حضرت حجت الاسلام و المسلمین آقا فتح الله مکی
۶-- حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقا عنایت الله مکی
۷-- حضرت حجت الاسلام حاج عطا الله احمدی کرهرودی
۸-- آیت الله محمد علی رسولی اراکی
۹-- آ شیخ محمد رضا رسولی
۱۰-- حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ رضا احمد
۱۱-- حاج شیخ هادی مشایخی
۱۲-- حاج شیخ محسن مشایخی
۱۳-- حاج شیخ جعفر بابا یوسفی(اشراقی منش)
۱۴-- مرحوم ملا محمود واعظی(جد واعظی ها)
۱۵-- مرحوم حاج شیخ علی جان واعظی
۱۶-- مرحوم حاج شیخ محمد واعظی
۱۷-- مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ مرتضی واعظی
۱۸-- حجت السلام و المسلمین حاج آقا حاج شیخ محسن واعظی امام جماعت مسجد جامع کرهرود
۱۹-- حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ قاسم واعظی
۲۰-- مرحوم حضرت آیت الله حاج شیخ محمود اعلائی امام جمعه شهر ری
۲۱-- حضرت آیت الله حاج شیخ باقر رفیعی اولین امام جمعه شهر ری
۲۲-- مرحوم حاج مرتضی میر آقا جانی
۲۳-- مرحوم حاج اسماعیل میر آقا جانی
۲۴-- مرحوم حاج شیخ احمد مشایخی
۲۵-- حضرت آیت الله حاج شیخ محمد جعفری اراکی
۲۶-- حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ حسن جعفری کرهرودی
۲۷-- حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ حسین جعفری کرهرودی
۲۹-- سید محمد مکی زاهد جد سادات کرهرود
۳۰--- شیخ احمد احمدی
۳۱-- مرحوم حضرت آیت الله حاج آقا آقای آقاعلی میریحیایی
۳۲-- حجه الاسلام مرحوم حاج آقا صابر صابری
۳۳-- مرحوم شیخ محمد آقا صابری
۳۴-- مرحوم شیخ محمد صابری
۳۵-- مرحوم شیخ احمد صابری
۳۶-- شیخ محمد حسین صابری
۳۷-- شیخ ابوالفضل صابری
۳۸-- مرحوم سید رحمت الله میریحیی
۳۹-- سید کاظم میر یحیی
۴۰-- سید مهدی میریحیی
۳۹-- سید فخرالدین میر یحیی
۴۱-- سید مجتبی میرعلی اکبری
۴۲-- حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج آقا حسین میرناصری
۴۳-- حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین حاج آقا سید وهاب میراشرفی
۴۴-- شیخ علی حبیبی
۴۵-- شیخ محمد واعظی
۴۶--آیت الله محمد باقر کرهرودی
۴۷--، فقیه و زاهد سید عبدالرحمان كرهرودى
۴۸--علامه حاج آقا بزرگ
۴۹--سید میرعلی محمد مکی (جد اعلا)
۵۰-- سید احمد (پسر میرعلی محمد)
۵۱-- سید محمد (پسر میرعلی محمد)
۵۲-- آقا اکبر (از نوادگان سید احمد)
۵۳-- آقا مرتضی (از نوادگان سید احمد)
۵۴-- آقا جواد (از نوادگان سید احمد)
۵۵--میرزا محمدحسین (از نوادگان سید احمد)
۵۶--میرزا معصوم (از نوادگان سید احمد)
۵۷-- سید جلیل (از نوادگان سید احمد)
۵۸--سید اصغر (از نوادگان سید احمد)
۵۹-- سید علی (از نوادگان سید احمد)
۶۰--آقا شفیع (از نوادگان سید احمد) (پدر آقانورالدین عراقی)
۶۱-- آقا نورالدین عراقی
۶۲-- میرزا ابوالقاسم (از نوادگان ۶۳--سید احمد) (پدر آقامحسن عراقی)
۶۴--آقا محسن عراقی
۶۵--سید قاسم (از نوادگان سید محمد)
۶۶-- آقا رحیم (از نوادگان سید محمد)
۶۷--سید صادقی (از نوادگان سید محمد)
۶۸-- سید عبدالرحمن (از نوادگان سید محمد)
۶۹-- سید محمدباقر (از نوادگان سید محمد) (پدر آقا ضیاءالدین عراقی)
۷۰-- حضرت آیت الله آقا ضیاءالدین عراقی
۷۱-- آقا سید فتح الله کرهرودی(از شاگردان مجتهد میرزای شیرازی)
۷۲-- سید عنایت الله مکی(فرزند ۷۳-- سید فتح الله و از شاگردان مرحوم شیخ عبد الکریم حایری)
۵۷--آقا سید عبدالله مکی
۵۸--ملا محمود میثمی عراقی کزازی کرهرودی معروف به صاحب قوامع
۵۹-- ملا عبدالحمید اعلائی
۶۰-- حاج شیخ محمد اعلائی کرهرودی
------------------------------------
کرهرود
این شهر کرهرود فعلی تا زمان حمله مغول به ایران آباد بوده‌است. بنابر اسناد تاریخی، اتابک نصرت‌الدین، اتابک لرستان، به سلطان محمد خوارزمشاه پیشنهاد می‌کند از مردان این منطقه لشکری فراهم کنند و به مقابله با مغولان برخیزند که سلطان محمد به موجب هراسی که از مغولان داشته، این پیشنهاد را نمی‌پذیرد و فرار می‌کند. در نهایت با حمله مغولها به این شهر، کرج ابودلف ( کرهرود فعلی ) نیز همانند بسیاری از شهرهای ایران ویران میشود.
حملهٔ مغول به ایران به سه لشکرکشی مغول به ایران در فاصله سالهای (۱۲۱۹ تا ۱۲۵۶ میلادی) مقارن با سالهای (۶۱۶–۶۵۴ ه. ق) و مقارن با سالهای
( ۵۹۸- ۶۲۶ ه.ش )
در واقع ۸۰۶ سال پیش حمله مغول به ایران اشاره دارد
این لشکرکشی‌ها به امپراتوری خوارزمشاهی، اسماعیلیان الموت و حکومت‌های محلی اتابکان سلجوقی خاتمه داد و منجر به ایجاد حکومت ایلخانان مغول به جای آن‌ها در ایران شد
این شهر کرهرود فعلی تا زمان حمله مغول به ایران آباد بوده‌است. بنابر اسناد تاریخی، اتابک نصرت‌الدین، اتابک لرستان، به سلطان محمد خوارزمشاه پیشنهاد می‌کند از مردان این منطقه لشکری فراهم کنند و به مقابله با مغولان برخیزند که سلطان محمد به موجب هراسی که از مغولان داشته، این پیشنهاد را نمی‌پذیرد و فرار می‌کند. در نهایت با حمله مغولها به این شهر، کرج ابودلف نیز همانند بسیاری از شهرهای ایران ویران میشود.[۵]
امروزه موقعیت دقیق کرج ابودلف مشخص است که با شواهد کرهرود فعلی که قدمت پیش از اسلام را با شواهد و نوشته های تاریخ نویسان بر آن صحه گذاشته اند بنابراین باید گفت در کرهرود مرکز فرمانروایی ابودلف کرجی بوده که وسعت کره(کرج رود ) زیر فرمانروایی کرج رود از سرچشمه‌های نهری که از ساروق می‌گذرد و به قره‌سو می‌پیوندد جستجو کرد. در قرن چهارم ابن حوقل در جایی که از کرج نام می‌برد گوید از بروجرد کوچکتر است با این وجود شهر مهمی است که در روی بلندی بنا شده و طول آن دو فرسخ است، دو بازار داشته یکی دم دروازهٔ مسجد جامع و دیگری در کنار دروازهٔ مقابل که آن طرف صحرای بزرگ بوده، چنان‌که صحرای فیراسه بین دو بازار جا داشته‌است. این شهر چندین گرمابه داشته و خانه‌های آن از خشت خام بوده و هرچند که باغ‌های زیادی نداشته ولیکن اراضی اطراف شهر حاصلخیز بوده‌اند. یاقوت حموی گوید کرج اسمی است زبان فارسی زبان محلی با گویش زیبا اهالی آنجا را کره رود می‌نامند. وی همچنین گوید قلعه‌ای به نام فرزین در جوار دروازهٔ کرج بوده است. صحرای فیراسه از زمانهای قدیم در زمان فرمانروایی ابودلف هنوز هم به آن نام قدیمی و داستان بر حسب شواهد محله ی پشت درمانگاه کوچه دکتر خزائلی متولد کرهرود (((( ( دکتر خزائلی در سالهای 50 ـ 1346 نمایندگی مردم اراک در مجلس شورای ملی را به‌عهده داشت. ایجاد کانون فرهنگی پارس، تأسیس سازمان رفاه نابینایان، تأسیس انجمن هدایت و حمایت نابینایان ایران، راه‌اندازی آموزشگاه مخصوص نابینایان و سلسله مدارس شبانه برای بزرگسالان از دیگر اقدامات خزائلی است ))) به پوشه که داستان خاصی دارد نشان قدمت کرهرود را نشان می دهد به گفتهٔ حمدالله مستوفی رودخانهٔ آنجا کره رود نام داشته‌است
کرهرود
آشنایی مختصر با سابقه تاریخی شهر کرهرود ( با کسره زیر ک )در طول جغرافیایی 49 درجه و 37 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه و 3 دقیقه با ارتفاع 1850 متر از سطح دریا در جنوب و همجوار شهر اراک و در یک دره سر سبز واقع شده و بوسیله چند کوه محصور شده است.و با وجود زمین های زیر کشت سبزیکاری و باغات انگور و میوه و جغرافیایی خاصی که دارد به آن زیبایی مورد توجهی بخشیده،و همچون نگین سبزی آن را در منطقه جلوه گر کرده است. و در واقع ریه حیاتی و تنفسی شهر اراک به حساب می آید اگر چه قدمت آن دقیقا مشخص نیست.امّا می توان با توجه به قنات و صحرای فیراسه و شواهد دیگر در آن و سایر آثار موجود قدمت آن را بالغ بر بیش از هزار و دویست سال دانست.
کرهرود به‌عنوان یکی از نواحی کلان‌شهر اراک درنظر گرفته شده‌است. مساحت کل کرهرود ۵۶/۱۷۸۶۷۸۲ متر مربع است که ۰۴/۲ درصد از شهر اراک را شامل میشود. زبان مردم این شهر فارسی است
می توان این حدس زد و همچنین از سنگ قبرهای بدست آمده که به آن سالها بر می گردد، به جرات می توان گفت که شهر کرهرود قبل از اینکه اراک بوجود آید وجود داشته است. و در تأسیس اراک به دستور محمد خان گرجی بیشتر اهالی اراک از مردم و فضلا کرهرود انتخاب شده تا شهر از سکنه پر شود . مختصات و ویژگیهای شهر کرهرود در همجواری اراک مرکز استان مرکزی با قدمتی حدود هزار ساله واقع شده است، که با وسعتی در حدود ششصد هکتار، متوسط دمای سالانه 1/10که دمای آن در حداکثر و حداقل مقدار خود به ترتیب 41+و30 درجه می رسد.شهر کرهرود بخاطر حوزه علمیه و علماء برجسته و تراز اول که در گذشته نه چندان دور وجود داشته اند، تعداد مساجد و حسینه ها در هر محله به قدمت کرهرود می افزاید ، کرهرود ب به عنوان دارالمومنین شناحته می شود. شهر کرهرود در دوران دفاع مقدس شصت و سه شهید و تعدادی جانباز ، سه آزاده قهرمان تقدیم انقلاب اسلامی نموده است.در گذشته این شهر روستائی با جمعیت سه هزار نفر بوده است . ولی امروز جمعیت شهر منطقه‌ای است در کلان‌شهر اراک در استان مرکزی، ایران. جمعیت این شهر، بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر ۲۳٬۳۹۹ بوده‌است. قابل ذکر است که در سرشماری سال ۱۳۹۰، کرهرود به‌عنوان یکی از نواحی کلان‌شهر اراک درنظر گرفته شده‌است. مساحت کل کرهرود ۵۶/۱۷۸۶۷۸۲ متر مربع است که ۰۴/۲ درصد از شهر اراک را شامل میشود.
زبان مردم شهر فارسی که با لهجه ای خاص سخن می گویند. شهر کرهرود با فاصله کمی که با مرکز استان دارد ولی به لحاظ کوهستانی بودن دارای آب و هوایی دل انگیز و قابل ملاحظه ایی با اراک است. زمستانهای سرد و تابستانهای خنک، و با وجود باغات بسیار سر سبز و سبزیکاری ها زیبایی است، که طراوت خاصی را به شهر بخشیده و همین امر باعث تفریحگاه و بازار خرید تعداد زیادی از همشهریان و هم استانیها شده است.از ویژگیهای شهر کرهرود بامحصولات زراعی شهر عمده شامل سبزیجات، گردو و انواع میوه های درختی می باشد. از ویژگی دیگر است. کرهرود با منطقه گردشگری تخت سادات کرهرود و تحت سادات با ورود سیدمحمد مکی زاهد در اوایل سده یازدهم هجری قمری و قرار گرفتن او در حوزه علمیه کرهرود که فضلای و بزرگانی را در خود پرورانده و خدمات فرهنگی در اوایل تاسیس شهر اراک از این فضلا بهره‌مند شده است
Naseri: تاریخچه کرهرود Kerahroud
تاریخچه کرهرود
آقا سید محمد مکی زاهد معروف به بابا سید محمد در کرهرود

مرقد مطهر سید محمد مکی زاهد در تخت سادات کرهرود
سادات کرهرود
سادات کرهرود سلسله‌ای از سادات بودند که از جد هفتم به بعد در شهر کرهرود واقع در استان مرکزی زندگی می‌کردند. نسب این سلسله به امام سجاد چهارمین امام شیعیان می‌رسد.[۱]
نسب‌شناسی
شجره‌نامه‌ای از این سلسله وجود دارد که حاج اسماعیل عراقی در پشت کتاب دُرَر آیت الله عبدالکریم حائری یزدی به چاپ رسانده است. بر اساس این متن شجره نامه به صورت زیر بوده‌است:[۲]
میرعلی محمد بن میرفخرالدین بن سیدهادی بن تاج‌الدین بن سید محمد بن سید حیدر بن سید محمد (مکی) بن سید غیاث بن سید معصوم بن سید تاج الدین بن سید رضی‌الدین بن سید علی بن سید حسن بن سید محمد بن سید محمد بن محمد فخرالدین بن محمدرضی‌الدین بن سید زید بن سید داعی بن سید حسن بن سید محمد بن سید علی بن سید علی (الحریری) بن سید حسن (ابو محمد الافطس) بن سید علی (اصغر) بن امام زین‌العابدین.
هفتمین جد این دودمان، میرعلی‌محمد مکی است که مدتی قبل از بنای شهر اراک به این منطقه مهاجرت نمود. محل دفن وی در قبرستانی بنام تخت سید در کرهرود است و با آنکه ضریح ندارد معروف و مورد زیارت و محل نذورات است. قبرستان به اعتبار وی تخت سید نامیده شده‌است.[۳]
از سید غیاث تا سید علی در شجره‌نامه، از بازماندگان حمله مغول به آوه بودند که از زندگی آن‌ها سندی در دست نیست.[۴]
ورود جد سادات به کرهرود
تاریخ ورود میر محمد مکی به کرهرود به درستی مشخص نیست. همین‌قدر مسلم است که وی در اواخر قرن دهم و در آغاز قرن یازدهم هجری قمری به سمت کرهرود آمده است، اما مقصد اصلی او شهرهای غرب ایران بود. جریان ساکن شدن میر محمد در کرهرود بدین گونه بوده‌است؛ گویند هنگامی که وی از آوه به سمت کرهرود رهسپار میشود نزدیک غروب خورشید برای ادای فرضیه نماز دنبال آب در اطراف کرهرود می‌گردد، چون آب پیدا نمی‌کند ،دستی بر خاک می‌زند و آب پدیدار میشود. یکی از اهالی که از آن سمت می‌گذشت با تعجب چشمه را می‌بیند و چون هزاران بار از منطقه گذرکرده بوده و چشمه‌ای در آنجا یافت نکرده بود ،با تعجب به سمت میر محمد می‌رود. میر محمد به وی می‌گوید:«برو به شیخ حسن بگو سید محمد آمده.» رهگذر به قریه کرهرود و نزد شیخ حسن کرهرودی می‌رود و واقعه را بر وی شرح می‌دهد. پس از آن شیخ به دیدار سید رفته و از وی خواهش می‌کند تا برای انجام امور شرعی مراجعان شهرها و روستاهای اطراف (عمدتاً از بروجرد، همدان و ملایر) در کرهرود باقی بماند. میر محمد که احساس کرد وظیفه سنگینی بر دوش وی نهاده شده در قریه کرهرود ساکن شد و ۳۵ سال در حوزه درسی آنجا به فعالیت پرداخت.[۵] عزت الله خان بزرگ خاندان بياتي از كساني بود كه در كمك رساني خاندان سادات كرهرود كمک فراوانی نمود . میرعلی‌محمد مکی بنای مدرسه علوم دینی را در قریه کرهرود گذاشت. بعد از تأسیس شهر اراک، دو تن از فرزندان وی به نام‌های سیدمحمد و سیداحمد که به سیدین عراق مشهورند، در شهر اراک ساکن شدند و اداره و ریاست مذهبی و معنوی شهر را بر عهده گرفتند.[۶]
قبرستان تخت سادات
میر محمد جد اعلای سادات کرهرود، ۳۵ سال پس از ورود قریه وفات یافت. وی را در چشمه‌ای که در کنار آن نماز خوانده بود، دفن کردند و از آن روز به بعد محل دفن وی به تخت سادات شهرت یافت.[۷]
افراد مشهور سلسله سادات
افراد مشهور سلسله سادات پس از ورود به کرهرود:[۸]
سید میرعلی محمد مکی (جد اعلا)
سید احمد (پسر میرعلی محمد)
سید محمد (پسر میرعلی محمد)
آقا اکبر (از نوادگان سید احمد)
آقا مرتضی (از نوادگان سید احمد)
آقا جواد (از نوادگان سید احمد)
میرزا محمدحسین (از نوادگان سید احمد)
میرزا معصوم (از نوادگان سید احمد)
سید جلیل (از نوادگان سید احمد)
سید اصغر (از نوادگان سید احمد)
سید علی (از نوادگان سید احمد)
آقا شفیع (از نوادگان سید احمد) (پدر آقانورالدین عراقی)
میرزا ابوالقاسم (از نوادگان سید احمد) (پدر آقامحسن عراقی)
سید قاسم (از نوادگان سید محمد)
آقا رحیم (از نوادگان سید محمد)
سید صادقی (از نوادگان سید محمد)
سید عبدالرحمن (از نوادگان سید محمد)
سید محمدباقر (از نوادگان سید محمد) (پدر آقا ضیاءالدین عراقی)
آقا سید فتح الله کرهرودی(از شاگردان مجتهد میرزای شیرازی)
سید عنایت الله مکی(فرزند سید فتح الله و از شاگردان مبرز مرحو شیخ عبد الکریم حایری)
آقا سید عبدالله مکی(از شاگردان شیخ عبد الکریم حایری)
امیر سرتیپ سید نور الدین محمد مکی(فرمانده دانشکده افسری و از فرماندهان تراز اول جنگ تحمیلی ایران و عراق)
حاج سید صادق فرزند حاج سید محمد کرهرودی که در شازند اراک زندگی می کرده وناصرالدین شاه در سفر به عتبات با اودیدار داشته و مدفون درقبرستان معروف شیخان قم است آقا شجاع فرزند حاج سید صادق وآقا طاهر فرزند آق
Naseri: ا شجاع بوده وبرادر دیگرش آقا نور بوده آقا طاهر در جوار مقبره آقا نور اراک به خاک سپرده شده است آقا اطهر فرزند آقا طاهر است که دوبرادر وی آقا طیب وآقا مطهر بوده اند فرزندان آقا اطهر سید احمد سجادی مهندس مخابرات ودر مخابرات کشور سالها منشاء خیر بوده اند دکتر سید محمود سجادی از اساتیدومحققین دانشگاه علوم پزشکی شیراز هستند سید علی سجادی از محققین گیاهپزشکی سید عباس سجادی کارگردان وفیلم ساز می باشند
پانویس
↑ خزائلی، «مشروطه خواه عراق عجم»، ۷۷.
↑ نعیمی، آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد، ۵و۶.
↑ نعیمی، آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد، ۶.
↑ نعیمی، آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد، ۷.
↑ نعیمی، آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد، ۲۳.
↑ «مشروطه‌خواه عراق عجم». باشگاه اندیشه. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۴.
↑ نعیمی، آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد، ۲۵.
↑ نعیمی، آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد، ۲۶.
منابع
نعیمی، داوود (۱۳۸۰). آیات سرمد در تاریخ زندگانی اولاد میر علی محمد. اراک: مولف. شابک ۹۶۴-۳۶۰-۴۰۹-۸.
خزائلی، علیرضا (۱۳۸۵). «مشروطه خواه عراق عجم». زمانه (۵۲). از پارامتر ناشناخته |ماه= صرف‌نظر شد (کمک
www.kerahroud.blodfa.com
Naseri: خانه سید نور الدین عراقی (آقا نور الدین عراقی)
سید نور الدین عراقی (آقا نور الدین عراقی2
12 مهر 1394, 16:26
آقا نور
دین عراقى
(1287 ـ 1341 هـ.ق.)
عنوان مقاله: فروغ شریعت
نویسنده: غلامرضا گُلى زواره
شهر مشاهیر
استان مرکزى با 29406 کیلومتر مربع وسعت، همواره کانون تحولات تاریخى، فرهنگى و علمى بسیارى بوده است. این منطقه از گذشته هاى دور، خاستگاه دانشوران، متفکران و ادیبان است. از ویژگى هاى فرهنگى شهرستان اراک، وجود مراکز فراوان علوم دینى آن مى باشد که شخصیت هاى مشهورى چون آقا ضیاء الدین عراقى، آقا نورالدین عراقى، آقا محسن اراکى، امام خمینى و آیت الله اراکى را در خود پرورش داده است و این در حالى است که شهر مزبور قدمتى بیش از دو قرن ندارد.([1])مقام معظم رهبرى، حضرت آیت الله خامنه اى در دیدار با مردم این دیار فرمود:
«... استان مرکزى در حقیقت، سرزمین رشد فرهنگى و فکرى و خدمات بسیار با ارزش فرهنگى و سیاسى است. سرتاسر استان همین خصوصیت را دارد، البته استان شهرهاى قدیمى و کهنى دارد، امّا این شهر اراک با آن که خیلى قدیمى نیست و در مقایسه با بسیارى از شهرهاى کهن، شهر جوانى است، امّا در همین مدّت شخصیت هاى برجسته اى از همین شهر برخاسته اند و هر کدام منشأ آثارى شده اند. این شخصیت ها و این ظهور مردان بزرگ از این خطّه نشان دهنده یک حقیقتى است و آن حقیقت این است که این منطقه از لحاظ استعداد انسانى یک منطقه ممتاز و کم نظیرى است. مرحوم آیت الله حائرى ... از شهر اراک به قم رفت و حوزه علمیّه قم را تأسیس کرد. با این حساب، شهر شما مادر حوزه علمیّه قم است. حوزه قم در دوره اخیر به دست آن مردى تأسیس شد و به وجود آمد که جاذبه شهر شما توانسته بود او را از مرکز تحصیلات ـ یعنى نجف و سامرّا ـ به این جا بکشاند. بزرگان اراک در نجف هم که بودند، برجسته بودند. مرحوم آقا ضیاء الدین عراقى محقق بزرگى است که اگر امروز کسى سخنان و تحقیقات او را در مباحث فقهى و اصولى بتواند عمیقاً درک کند، افتخار مى کند. مرحوم آیت الله اراکى که در قم ساکن بود، از افتخارات شهر شما بود ... امام عزیز ما در همین شهر استخوان بندى علمى اش به وجود آمد، در همین مدرسه اى که امروز به نام شریف او مزیّن است، درس خواند و دوره جوانیش را چند سالى در این جا گذراند. این مرد بزرگ (امام خمینى) از این استان به حوزه بزرگ قم هدیه شد و حوزه قم این گوهر تابناک را پرورش داد و به ملت ایران هدیه کرد. بنابراین، این هدیه الهى را اوّل بار شما اراکى ها و مردم استان مرکزى در درون خود پرورش دادید و به جهان اسلام هدیه کردید. این، خصوصیت این شهر بزرگ است...»([2])
نیاکان نیکو روش
روستاى کَرَهْرُود در شمال شهر اراک و متّصل به آن است. این روستا پیش از بناى اراک، مرکزیت داشت. از روزگاران گذشته، طوایفى از سادات در این آبادى مى زیستند که به سبب پارسایى و فرزانگى، مورد احترام مردم بودند. جدّ اعلاى سادات کرهرود، میرعلى محمّداست که نسب او بدین شرح به حضرت امام سجاد(علیه السلام) ختم مى شود: میرعلى محمّد فرزند فخرالدین فرزند سید هادى فرزند سید تاج الدین فرزند سید محمّد فرزند سید حیدر فرزند سید محمّد مکى فرزند سید غیاث فرزند سید معصوم فرزند سید تاج الدین فرزند سید رضى الدین فرزند سید على فرزند سید حسن فرزند سید محمّد فرزند سید محمّد (رضى الدین)، فرزند محمّد فخرالدین فرزند محمّد رضى الدین فرزند سید زید فرزند سید داعى (ابوالحسن شاعر، متوفا: 317 هـ .ق.)، فرزند زید فرزند على فرزند حسین فرزند سید حسن (ابومحمّد، نقیب سادات آوه)، فرزند سید على (حریرى)، فرزند سید محمّد فرزند سید على فرزند سید على (مقتول توسط هارون الرشید)، فرزند سید حسن (ابومحمّد الافطس)، فرزند سید على اصغر فرزند امام زین العابدین(علیه السلام).([3]) از نظر نسب شناسان، این شجره نامه داراى اعتبار است و با منابع اصیل تاریخى سازگار است.([4])
قبرستان «تخت سید» و الواح سنگى واقع در روستاى کرهرود شاهدى بر مقام علمى و تقواى سید محمّد مکى و نوادگان وى مى باشد. مرقد وى با آن که ضریح و قبّه اى ندارد، به اعتبار ایشان به «تخت سید» معروف شده و در نزدیکى آن، چشمه آبى است به نام چشمه بابا سید محمّدکه معتمدین محلى مى گویند به دعاى آن سید این چشمه پدید آمده و آب فراوانى داشته است. بر قبر منوّر وى لوحى از سنگ مرمر نصب شده که این عبارات بر آن منقوش است: هذا مرقد السید الجلیل محمّد المکى من احفاد رضى الدین الآوى صاحب الکرامات المتوفى فى اوائل قرن الحادى عشر (یازده هجرى).
سادات کَرَهْرُود
به اعتقاد سادات کرهرود، نخستین کسى که از اجداد آنان وارد این آبادى شد و نسلى از خویش بر جاى نهاد، سیّد محمّد زاهد مکى مى باشد.
وى در مسافرتى که از این ناحیه عبور مى کرده است، به دلیل استقبال عالم نبیل شیخ حسن کرهرودى از وى و اصرار و پافشارى او مبنى بر اقامت سید محمّد در این مکان، وى سفر
Naseri: خویش را به سوى نواحى غربى کشور متوقف مى کند و در کرهرود اقامت مى گزیند. پس از چند روز که شیخ حسن مشاهده مى کند مسافرش قصد اقامت ندارد، وى را خطاب قرار مى دهد و مى گوید: سید بزرگوار! این منطقه به یک مدرسه دینى نیاز دارد. به تأسیس آن همّت گمارید و تشنگان علوم دینى را از فیض دانش و معارف خویش محروم ننمایید. سید محمّد که احساس مى کند وظیفه اى سنگین بر دوشش نهاده شده است، در کرهرود ماندگار مى شود. چون آن موقع شهر اراک تأسیس نشده بود و آبادى کرهرود مرکزیت توابع خود را داشت، آوازه اش به شهرهایى چون ملایر، بروجرد و همدان رسید و طالبان معارف اهل بیت(علیهم السلام) به سوى حوزه علمیّه کرهرودشتافتند. حوزه علمیّه کرهرود در طول 35 سال حیات خود، پذیراى طلاّب بسیارى بود که از بیانات سید محمّد، درس معنویت، پرهیزگارى و معرفت مى آموختند. سرانجام این ستاره درخشان غروب کرد و در مکانى که نماز مى خواند، به خاک سپرده شد.([5])
ششمین سلاله سید محمّد، سید محمّدعلى نام دارد که در کرهرود به زهد و وارستگى اشتهار داشت. او با وجود ساده زیستى و بى آلایشى، داراى نفوذ اجتماعى فوق العاده اى بود، تا آن که در سال 1233 هـ .ق. به سراى باقى شتافت و در محل تخت سادات کرهرود دفن گردید.([6])
از میر محمّد على، 4 فرزند پسر به نام هاى سید محمّد، سید احمد، سید یحیى و سید هادى باقى ماند که در میان آنان، سید محمّد و سید احمد به فضل و زهد و تبحّر در علوم نقلى و عقلى مشهور مى باشند. سید محمّد به علوم نقلى تمایل داشت و سید احمد به عرفان و حکمت.([7]) یعقوب خان انجدانى در معرفى این دو سید جلیل القدر مى نویسد: هفتاد سال در دنیا و اهلش سیر کردم و سادات اکثرى از بلاد ایران، توران و هندوستان را دیدم، نور سیادتى که در سیماى آقایان: حاج سید احمد و حاج سید محمّد ملاحظه نمودم و حظّى که از مشاهده جمال آن دو بزرگوار برداشتم، از دیگران ندیدم. مدت هاى مدید با آن دو بزرگوار همسایه بودم و شب ها به امتحان حال آن ها جهد مى کردم. هیچ شبى آنان را در خواب ندیدم. علاوه بر آن، از هنگام خوابیدن مردم، تا به صبح آنان را در گریه و زارى و بى قرارى و تسبیح دیدم. ارادت به آنان ارادت به جدّ امجد آن ها و مثمرثمرات کلّى در دنیا و آخرت خواهد بود.([8])
پسر اول مرحوم میرعلى محمّد، حاج سید احمد داراى 10 پسر به نام هاى میرزا ابوالقاسم (پدر حاج آقا محسن عراقى)، آقا سید محمّد شفیع (پدر مرحوم آقا نورالدین)، سید اصغر، سید جلیل، سید على، میرزا معصوم، حاج میرزا محمّدحسین، آقا جواد، آقا مرتضى و آقا على اکبربود.([9])
وى شاگرد آیت الله حاج آقا محسن اراکى بود و چون بیش تر علماى عراق که در درس آیت الله اراکى شرکت مى کردند، مجتهد بودند، سید محمّد شفیع هم به دلیل حضور مستمر و مداوم در جلسات علمى آیت الله حاج آقا محسن، مجتهد بود.([10])
تولّد و تحصیل
سید محمّد شفیع در سال 1287 هـ .ق. داراى فرزندى گردید که او را نورالدین نامید.([11])دوران کودکى وى زیر نظر پرورش هاى اخلاقى پدرى پارسا و دانشور و عواطف مادرى با ایمان سپرى گشت.
نورالدین با راهنمایى پدرش، در مدرسه سپهدار که از مهم ترین مراکز آموزشى اراک به شمار مى رفت، تحصیلات مقدماتى را آغاز نمود. از جمله دوستان هم درس او که با وى هم حجره و هم مباحثه بودند، مى توان به حاج میرزا محمّد علیخان و آقا شیخ على سنجانى اشاره کرد. آقا نورالدین از محضر دانشورانى استفاده کرد که مشهورترین آنان، آخوند ملاّ محمّد امین مى باشد. وى از برجسته ترین فضلاى نیمه دوم قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم اراک است. او در فقه، اصول، معانى، بیان، منطق، کلام و حکمت، صاحب نظر و نکته سنج بود. نظراتش در علوم عقلى و نقلى مورد اعتنا و حائز اهمیت است. آقا نورالدین تقریرات درس خارج حاج ملاّ محمّدامین را به نگارش در آورد. وى در این یادداشت هاى ارزشمند که میراث گرانقدر و یادگارى ماندگار از دوران جوانى است، در مقابل استادش سر تعظیم و تکریم فرود آورد و او را به تبحّر و فضیلت یاد کرده است. بیمارى وبا در تابستان سال 1310 هـ .ق. افراد زیادى را در اراک از پاى در آورد. ملاّ محمّد امین نیز بر اثر آن، دارفانى را وداع گفت.([12])
عزیمت به عراق
آقا نورالدین براى ادامه تحصیل، به عراق رفت و 7 سال در حوزه علمیّه نجف اشرف، مشغول تحصیل شد. او با فراستى کم نظیر و ذهنى تابان، مراحل درسى را تا نیل به درجه اجتهاد، پشت سرنهاد. استادان حوزه علمیّه نجف، او را فردى مهذّب و داراى استعدادى فوق العاده یافتند. فرزندان آیت الله حاج آقا محسن اراکى به نام هاى حاج آقا محسن و حاج آقا مصطفى، از همدرسان وى بودند، ولى هیچ کدام موفق نشدند از نظر علمى به پایه آقا نورالدین برسند. حاج آقا محسن سؤال علمى پیچیده اى را مطرح مى کند که دو فرزندش نمى توانند به نحوى بایسته و شایسته به آن پاسخ دهند. آقا نورالدین که در آن دوران، بهار زندگى را طى مى کرد، پس از کسب
Naseri: اجازه از عمویش - حاج آقا محسن - از چند راه به پرسش او پاسخ مى دهد و عموى خویش را قانع مى سازد. حاج آقا محسن تحت تأثیر توانایى علمى، ابتکار و خلاقیت فکرى برادر زاده خود قرار مى گیرد و به فرزندان خود مى گوید: شما به نجف بروید و هر وقت مثل آقا نورالدین شدید، به وطن برگردید.([13])
آقا نورالدین در درس حاج میرزا حبیب الله رشتى (1234 - 1312 هـ .ق.) شرکت کرد. آخوند خراسانى (1255 - 1329 هـ .ق.) در اجازه اجتهادى که به آقا نورالدین داد، وى را این گونه معرفى کرد:
« ... از کسانى که پیکر زیباى خود را به حلیه اجتهاد آراسته اند و چهره درخشان خویش را به نور استنباط پیراسته اند و زبده ارباب تدقیق، صاحب نفس زکیه و اخلاق پسندیده از برجستگان همگنان خود، سید بزرگوار و پرهیزگار سید نورالدین فرزند سید محمّد شفیع عراقى است که غالب عمر گرانقدر خود را در راه تحصیل علوم شرعى گذرانیده است، تا به جایى که در اثر زحمات چندین ساله، واجد قوّه استنباط شده و سزاوار است که در اخذ مسائل، طبق استنباط خود عمل کند و براى دیگران نیز شایسته تر است که در مسایل حلال و حرام به وى رجوع کنند.»([14])
آقا نورالدین در درس حاج میرزا حسین بن حاج میرزا خلیل تهرانى (متوفّا: 1326 هـ .ق.) شرکت کرد و تحت تأثیر زهد و پارسایى او قرار گرفت. استادش با وجود پیرى و ناتوانى ناشى از سالخوردگى، اشتغالات علمى و تلاش هاى توانفرسا در جهت تربیت شاگردان، از انجام مستحبات دریغ نمى ورزید.([15]) حاج میرزا حسین تهرانى در اجازه اجتهاد به آقا نورالدین، شاگرد خود را چنین وصف نمود:
«.. از کسانى که به مقصود خود رسیده و دو مرتبه علوم عقلى و نقلى را به هم ارتباط داده اند و در عین حال به سعادت علم و عمل نائل گردیده و از دانش خود بهره گرفته اند، دانشمند، محقق و فاضل متبحّر، دریاى ذخیره هاى علمى و چراغ فروزان دانش، خاتمة الفضلاء و المتبحّرین، مرد میدان تحقیق و سالک بزرگ راه تدقیق، سید بزرگوار شفیق سید نورالدین سلطان آبادى است، او به دلیل حُسن ظنّى که به من داشت، از من استجازه نمود، من هم به طریقى که از سابقین خود مجاز بودم، به وى اجازه نقل و تحقیق در مأثر مدّون مذهب تشیع از کتب اربعه و غیر آن را دادم، امید است که مرا از دعاى خویش فراموش ننمایند.»([16])
آقا نورالدین یک دوره اصول فقه را نزد آیت الله آخوند ملاعلى نهاوندى فرا گرفت و درس هاى او را نوشت. از یادداشت هاى آیت الله اراکى برمى آید که شاگرد شیخ مرتضى انصارى و در فقه و اصول، صاحب نظر بود. آقا نورالدین مى گوید: حاج میرزا نصرالله، ملاّ و ریاست امور دینى را در مشهد مقدس عهده دار بود. او در درس شیخ انصارى شرکت نکرده بود، ولى از توانایى علمى برخوردار بود. در سفرى که آخوند ملاّ على نهاوندى، به مشهد مقدس مى رود، با او دیدار مى کند. بحث هاى علمى گوناگونى بین آن ها روى مى دهد، تا آن که حاج میرزا نصرالله مى گوید: تا به حال، به ملاّیى شیخ مرتضى اعتقادى نداشتم و کتاب ها و شاگردانش هم به دلم وقعى پیدا نکرد، ولى آخوند ملاّ على اعتقاد مرا درباره وى متحوّل نمود و فهمیدم که ملاّیى شیخ، مرتبه والایى داشته است.
آقا نورالدین در خصوص استادش، آخوند ملاعلى نهاوندى یادآور شده است:او دوره اصول را در مدت 6 ماه درس مى گفت و من یک دوره در درس او حاضر شدم و تمام آن را نوشته والان دارم.کسى تاب تحمل درسش را نداشت.([17])
بازگشت به اراک
آقا نورالدین پس از 7 سال تحصیل در حوزه علمیّه نجف و نیل به درجه اجتهاد، در اواخر سال 1306 هـ .ق. به زادگاه خویش بازگشت. آقا نورالدین پس از ورود به اراک، امام جماعت مسجد کوچکى را ـ که در آخر کوچه انورى جنب بـازار مرکـزى شهر قرار گرفته بود ـ عهـده دار شد.
آقا نورالدین پس از مدّتى، به مقام مرجعیّت رسید. دانشمندان و مشتاقان دانش از دورترین نقاط، براى استفاده علمى از محضرش، به اراک مى آمدند و از برکات علمى و اخلاقى او بهره کافى مى گرفتند. آقا نورالدین به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت.([18]) آیت الله حاج شیخ محمّد تقى بروجردى در کتاب «العشرات» مى نویسد:
اقامت من در عراق 20 سال به طول انجامید و از طرفى، تحت توجّه آقا سید نورالدین بودم. ایشان داراى مراتب اجتهاد و مرجعیت و داراى زهد و تقوا بودند. هر روز نزدیک به 50 استفتاء از وى مى شد که بدون مراجعه (به منابع) پاسخ تمام آن ها را مى نوشت. او صبح، جواهر درس مى گفت و بعد از آن، شرح اصول کافى ملاصدرارا مباحثه مى کرد و عصر، اصول خارج را مورد بحث قرار مى داد. حالات شگفتى از ایشان مشاهده کردم. همیشه در حضورش بودم. طبعم چنان بود که این گونه مردان بزرگ را که مى یافتم، با آنان انس مى گرفتم بسیار استفاده روحى و معنوى مى بردم.([19])
حاج آقا نورالدین پیش از آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائرى، ریاست حوزه علمیه اراک را به عهده داشت.([20])
آیت الله العظمى اراکى فرمود: شخصیت آقا نورالدین چنان بود که علماى زمان خوی
Naseri: ش و حتى مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائرى را تحت الشعاع قرار داد. از قم، عدّه اى شیفته معرفت و دیانت به خدمتش آمدند و اظهار نمودند: این شهر مرکزیت دارد، ولى آن طور که شایسته آن است، از یک مرکز علوم دینى منسجم، گسترده و جامع برخوردار نیست. شما براى رفع این کاستى، به قم تشریف فرما شوید و این کمبود را ترمیم نمایید. آقا نورالدین پاسخ مى دهد: من معذورم، امّا کسى را براى شما مى فرستم که از عهده این کار بر آید. و سپس مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائرى را فرستاد. حتى بودجه اولیّه تأسیس حوزه علمیّه قم را به آقا نورالدین نسبت مى دهند، به این شرح که هر چه گندم در اختیار آقا بوده، دستور مى دهد در شهر کاشان به فروش برسانند و پولش را در اختیار حاج شیخ عبدالکریم قرار دهند تا در راه اندازى این کار خطیر و مقدس، توقف و خللى پیش نیاید.([21])
شـاگـردان
1. آیت الله العظمى محمّد على اراکى: وى علاقه شدیدى به آقا نورالدین داشت و مدتى در اراک این توفیق را به دست آورد که در درس او حضور یابد.([22]) در یادداشت ها، خاطرات، مصاحبه ها و نیز مقدمه اى که آیت الله اراکى به تفسیر «القرآن و العقل» آقا نورالدین نوشته، یادى از استادش کرده و او را به مقامات عالى علمى و معنوى ستوده. او نوشته است: صاحب این اثر، فقیهى متتبع، اصولى دقیق، متکلم، عارف و مرجع فتواست که ریاست امور شرعى و دینى را عهده دار است([23]). آیت الله اراکى در مصاحبه اى، فرمود: «ایشان فرد محبوبى بودند، با این که با حشمت خاصّى از جایى به جایى مى رفتند و از نظر زندگى هم در سطح بالایى بودند و مردم وقتى این حرکت را ببینند، مى رمند و مى گویند: دنیا طلب است ایشان را آن قدر دوست داشتند که (حدّ نداشت) چون داراى حقیقت بود و این آثار و اعمال ذرّه اى در آن حقیقت تأثیر نمى کرد.»([24])
به مناسبت هفتادمین سالگرد رحلت حاج آقا نورالدین عراقى، مجلس با شکوهى در اراک با حضور علما و اقشار گوناگون مردم برگزار شد. حجت الاسلام و المسلمین واعظى در این مجلس سخنرانى نمود و در ضمن بیانات خود، گفت: وقتى به آیت الله اراکى گفتم: آقا! چنین مجلس یاد بودى براى آقا نورالدین منعقد است، شما چه نظرى و مطلبى راجع به ایشان دارید؟ فرمودند: مرحوم آیت الله آقا نورالدین کسى است که امام زمان(علیه السلام) را زیارت کرده و آن حضرت با تبسّمى ملیح، به ایشان فرموده است: «تو اویس زمانى». با این وصف، من کى هستم که بخواهم راجع به آقا نورالدین مطلبى بگویم.([25])
2. آیت الله حاج شیخ عبدالنبى عراقى(1308 - 1385 هـ .ق.): وى در اراک به دنیا آمد و پس از طىّ دوران کودکى و نوجوانى، به همدان مسافرت کرد و دو سال در مدرسه آخوند تحصیل نمود و از آن جا به اراک رفت و پس از به پایان بردن دوره سطح، مدت دو سال از محضر آقا نورالدین بهره برد و در سال 1327 هـ .ق. به نجف رفت و در درس سید محمّد کاظم یزدى، آقا ضیاء الدین عراقى، میرزاى نائینى،
الدولة العثمانية